Cumhuriyet’in ilanından sonra Ankara’nın başkent ilan edilişiyle birlikte modern bir şehir kimliğinin oluşturulması yönünde çalışmalar başlatılıyor. Ankara’nın mekânsal olarak ulusal kimliği yansıtan bir role sahip olması amaçlanıyor. Bu kapsamda, Cumhuriyet Dönemi Mimarisi özelliklerini yansıtan sivil yapıların inşa edilmesi yönünde (hükümet konakları, köşkleri, vakıf hanları, bankalar, oteller, eğitim kurumları vb.) planlamalar gerçekleştiriliyor. Bu seride, Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarisi’ne ait yapıların başında gelen TBMM binalarının geçmişten günümüze uzanan mimari süreçlerini inceliyoruz.

I. Türkiye Büyük Millet Meclisi(Kurtuluş Savaşı Müzesi)

Ankara Ulus meydanında yer alan I. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin inşasına, 1915 yılında başlanmış. Başlangıçta İttihat ve Terakki Cemiyeti kulüp binası olarak tasarlanmış yapı Türk mimari stilindedir. İki katlı bu yapının öne çıkan özelliği duvarlarında Ankara taşı (Andezit) kullanılmış olması. Meclisin, 23 Nisan 1920’de bu binada toplanması kararlaştırıldığında henüz bitirilmemiş olmasına karşın milli bir heyecanın ürünü olarak milletin katkısıyla tamamlanmış.

23 Nisan 1920 ile 15 Ekim 1924 tarihleri arasında I. Türkiye Büyük Millet Meclisi olarak kullanılan yapı, daha sonra Cumhuriyet Halk Fırkası Genel Merkezi ve Hukuk Mektebi olarak işlevini devam ettirmiş, 1952 yılında Maarif Vekaleti’ne devredilmiş, 1957 yılında ise müzeye dönüştürülmek üzere çalışmalara başlanmış. Yapı, 23 Nisan 1961’de “Türkiye Büyük Millet Meclisi Müzesi” ismiyle halkın ziyaretine açılmış. 23 Nisan 1981 tarihinde ise günümüzde de varlığını devam ettiren “Kurtuluş Savaşı Müzesi” adıyla yeniden ziyarete açılmış.

1. Türkiye Büyük Millet Meclisi (Cumhuriyet Müzesi)

1923 yılında mimar Vedat Tek (1873-1942) tarafından Cumhuriyet Halk Fırkası toplantı yeri olarak tasarlanan ve inşa edilen yapı, işlevi değiştirilerek meclis olarak kullanılmış. Bodrum üzerine iki katlı olan bu binanın iç bölümleri, iki kat boyunca yükselen ortadaki meclis salonunun üç kenarına yerleştirilmişler. Giriş bölümünden sonra enine uzanan, iki ucunda merdivenlerin yer aldığı geniş geçiş aksı, Selçuklu ve Osmanlı bezeme motiflerinin yer aldığı bir tavanla örtülmüş.

Yapıda yer yer localarla değerlendirilen büyük bir salon bulunmakta. Özellikle yıldız motiflerinin yer aldığı ahşap tavanı, sonradan düzenlenen taç kapı ve bazı bölümler dışında kemerler, saçaklar, yer yer çinilerin yer aldığı alanlar ile bu salon dönemin mimari özelliklerini yansıtıyor.

Türk siyasi tarihinde önemli bir yere sahip olan II. Türkiye Büyük Millet Meclisi binası işlevini 27 Mayıs 1960 tarihine dek 36 yıllık boyunca devam ettirmiş. II. TBMM Binası Cumhuriyetin gelişim sürecinde çağdaş kararların alındığı ve o döneme dair yasaların çıkarıldığı, uluslararası alanda Türkiye’nin varlığını artıran antlaşmaların yapıldığı, çok partili sisteme geçişin sağlandığı önemli bir yapıdır.

Günümüzde Cumhuriyet Müzesi olarak varlığını sürdüren yapıda ilk üç Cumhurbaşkanı dönemini yansıtan gelişmeler, sözleri fotoğraflar, bazı özel eşyalar ile o dönemde mecliste alınan kararlar ve kanunlar sergileniyor.

Mevcut TBMM Binası

1938’de açılan bir yarışma ile elde edilen projenin mimarı Prof. Clemens Holzmeister (1886-1983)’dir. Avusturyalı mimar Prof. Holzmeister aynı zamanda başkent Ankara’daki pek çok devlet yapısının da mimarıydı. TBMM binasının mimari özellikleri ve genel yapısı, Türkiye Cumhuriyeti’nin gücünü ve ölümsüzlüğünü simgeleyecek biçimde, ağır başlı, sağlam ve dayanıklı nitelikte tasarlanmış. II. Dünya Savaşı ve takip eden ekonomik kısıtlarla çalışmalarına aralıklarla devam edilen yapı, mimar Ziya Payzın tarafından tamamlanarak Ocak 1961’de hizmete girdi.

475.521 m2’lik bir arazi içinde bulunan Meclis ana binasının yerleşim alanı 19.372 m2. İç mekanlar ile toplam hacmi ise, 56.775 m2. 5 katlı olan binanın ön cephe uzunluğu 248 m. Tüm mekanlarda, anıtsal, dengeli ve üç boyutlu bir düzenleme ele alınmış. Yapının tam ortasında ve arazinin en yüksek noktasında, büyük toplantı salonlarının olduğu merdivenli ve sütunlu girişi ile ana kütle yer alıyor. Ön cephede birbirine paralel iki sıra halinde yanlara uzanan kanatlar ve bu kanatları birleştiren köprüler bulunuyor. Meclis kampusüne girişler sağ ve solda iki ana kapıdan yapılıyor.